Η αστρονομία και το ημερολόγιο στην αρχαία Αίγυπτο

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Ο Αιγυπτιακός πολιτισμός είναι ένας από τους αρχαιότερους πολιτισμούς που αναπτύχθηκε εδώ και 5000 χρόνια στις παραποτάμιες κοιλάδες της Αφρικής. Φαίνεται ότι ήταν ένας από τους πιο ειρηνικούς πολιτισμούς.

Ο Αιγυπτιακός πολιτισμός είναι φημισμένος για την λεπτότητα και λεπτομέρεια της τέχνης του όπως και για τον πλούτο των τεχνικών και πρακτικών επιτευγμάτων που σχετίζονται με την κατασκευή μεγάλων μνημείων (πυραμίδες, οβελίσκοι, κολοσσοί).

Το αιγυπτιακό σύστημα αρίθμησης ήταν δεκαδικό και είχε ως βάση την απλή επαναληπτική αρχή σύμφωνα με την οποία διαφορετικά σύμβολα για τις διαδοχικές δυνάμεις του 10 επαναλαμβάνονταν όσες φορές χρειαζόταν ώστε να σχηματιστεί ο εκάστοτε αριθμός. Με ένα σύνολο από επτά σύμβολα οι Αιγύπτιοι μπορούσαν να γράφουν οποιοδήποτε ακέραιο αριθμό από το 1 έως το 9.999.999 και αυτό αρκούσε για τις καθημερινές απαιτήσεις τους.

Οι Αρχαίοι Έλληνες επαινούσαν συχνά τις μαθηματικές ικανότητες των Αιγυπτίων και πίστευαν ότι τα μαθηματικά είχαν ως καταγωγή την Αίγυπτο.

Αστρονομία

Η Αιγυπτιακή αστρονομία ήταν εξαιρετικά πρωτόγονη καθώς άσκησε σε ένα μόνο σημείο ευεργετική επίδραση στους Έλληνες αστρονόμους: στην χρήση ενός ημερολογίου το οποίο ο Neugebauer φημίζει ως το πιο έξυπνο ημερολόγιο που υπήρξε ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Το αιγυπτιακό αυτό ημερολόγιο περιλάμβανε 12 μήνες με 30 ημέρες ο καθένας και 5 επιπλέον ημέρες στο τέλος του χρόνου. Δημιουργήθηκε από πρακτικές ανάγκες δίχως την παραμικρή μέριμνα για τη επίλυση αστρονομικών προβλημάτων. Ήταν εξαιρετικά εύχρηστο για αστρονομικούς υπολογισμούς πράγμα το οποίο αναγνωρίστηκε από αστρονόμους της ελληνιστικής εποχής.

Η αστρονομία τους διατήρησε μια όψη πρωτόγονη για αρκετό καιρό με το να περιορίζουν τις παρατηρήσεις τους στο επίπεδο του ορίζοντα. Σε μερικούς πίνακες βρίσκουμε καταλόγους άστρων κλιμακωμένων σε μία ίδια κάθετο.

Η ανάπτυξη της επιστήμης του ουρανού εμφανίζει ιδιορρυθμία σε δύο χαρακτηριστικά: ο ισημερινός και τα άστρα έχουν τον θεμελιώδη ρόλο. Η σελήνη και οι πλανήτες δεν παρατηρούνταν συστηματικά. Οι Αιγύπτιοι, λοιπόν, δεν οικοδόμησαν τον ζωδιακό κύκλο αλλά ακολούθησαν την ανατολή και την δύση των άστρων.

Ανάγκη για ημερολόγιο

Ένα ημερολόγιο βασισμένο στην εναλλαγή των εποχών δεν ήταν ανέκαθεν απαραίτητο. Με την ανάπτυξη της Γεωργίας, οι γεωργοί σε μια περίοδο π.χ. χιλίων ημερών θα μπορούσαν να παρατηρήσουν την περιοδικότητα της βλάστησης, της αποδήμησης των πουλιών κ.λ.π. Οι γεωργοί αυτοί ήθελαν να προσαρμόσουν το ημερολόγιο στην περίοδο του ήλιου που να ρυθμίζει τις αγροτικές εργασίες και δημιούργησαν με την προσπάθειά τους την Αστρονομία.

Πρέπει να παραδεχτούμε ότι η γέννηση της γεωργίας ήταν καθοριστική μετατροπή της μοίρας του γένους μας διότι αυτή εγκατέστησε τους νομαδικούς λαούς, πράγμα ουσιώδες για τον πολιτισμό μας.

Η αυτόματη βλάστηση των σπόρων που ρίχνονταν κοντά στην κατοικία έδωσε την ιδέα να πραγματοποιηθούν η σπορά και η συγκομιδή. Όμως η εξασθένηση του εδάφους μέσα σε λίγο καιρό απαίτησε νέες μεταναστεύσεις εκτός από μερικές προνομιούχες περιοχές της γης οι οποίες παραμένουν εύφορες από τις πλημμύρες ενός ποταμού. Έτσι εξηγείται η πυκνή συγκέντρωση των μεγάλων εστιών αρχαίων πολιτισμών στις μεγάλες προσχωματικές πεδιάδες του Νείλου, του Ευφράτη του Ινδού και των πεδιάδων της Κίνας.

Αυτό το στάδιο της γεωργίας έφερε την ανάπτυξη της Αστρονομίας. Η ανάγκη για να ορίσουν την σπορά και τον θερισμό έφερε το ημερολόγιο στις γεωργικές κοινωνίες.

Για να γνωρίσουν την ώρα οι Αρχαίοι συμβουλεύονταν κατά την διάρκεια της μέρας την κατεύθυνση της σκιάς ενός σταθερού αντικειμένου. Την νύχτα παρατηρούσαν τη θέση κάποιου άστρου. Με την πάροδο του χρόνου, ο αριθμός των υποδιαιρέσεων της μέρας και της νύχτας αυξήθηκε.

Σημειώνοντας τα άστρα τα οποία ανατέλλουν το ένα μετά το άλλο στην Ανατολή είναι δυνατόν να διαλέξουμε μερικά άστρα που είναι κατάλληλα για να διαιρέσουμε την νύχτα σε σχεδόν ίσα χρονικά τμήματα. Η Ανατολή αυτών των άστρων χρησιμεύει στην διαίρεση του έτους σε ίσες περιόδους.

Τάφοι και πυραμίδες

Οι πυραμίδες οι οποίες είναι τόσο αξιοθαύμαστες για την αρχιτεκτονική τους έχουν επίσης αστρονομικό χαρακτήρα. Οι τάφοι των Φαραώ, σύμφωνα με το επικήδειο τελετουργικό των Αιγυπτίων, ήταν υποχρεωτικά προσανατολισμένοι με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Γι’ αυτόν τον λόγο οι πυραμίδες έχουν τις πλευρές τους προς τα σημεία του ορίζοντα. Ο ακριβής προσδιορισμός των σημείων του ορίζοντα επιτεύχθηκε κατά τις αρχές της τρίτης χιλιετίας.

Πηγή: η Ιστορία της αστρονομίας του Paul Couderc - Εκδόσεις Δαίδαλος