Ο μήνας & το Σεληνιακό ημερολόγιο

Edvard Munch, "Σεληνόφως"

Ο μήνας είναι μια μονάδα χρόνου που χρησιμοποιείται στα ημερολόγια, η οποία επινοήθηκε και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Μεσοποταμία. Ως φυσική περίοδος σχετίζεται με την κίνηση της Σελήνης.

Οι λέξεις Μήνας και Σελήνη είναι σε πολλές γλώσσες συγγενείς λέξεις. Στην ελληνική, η λέξη «μήνας» προέρχεται από τη «Μήνη» που είναι η επίσημη ονομασία της Σελήνης κατά τις πρώτες και τελευταίες ημέρες της φάσεώς της όπου λαμβάνει φαινομενικό σχήμα δρεπανοειδές (κοινώς μισοφέγγαρο).

Η παραδοσιακή ιδέα για τον μήνα ως μονάδα μέτρησης του χρόνου, προέκυψε με τον κύκλο της Σελήνης. Από διάφορες ανασκαφές έχει συναχθεί το συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι μέτρησαν τις μέρες σε σχέση με τις φάσεις της Σελήνης ήδη από την παλαιολιθική εποχή.

Οι μήνες, με βάση την περίοδο της τροχιάς της Σελήνης, εξακολουθούν να αποτελούν τη βάση πολλών ημερολογίων ακόμα και σήμερα, αν και χρησιμοποιούνται κυρίως -ανεξάρτητα από τον κύκλο της σελήνης- για να υποδιαιρούν το χρόνο.

Αστρικός μήνας

Η περίοδος της τροχιάς της Σελήνης, όπως ορίζεται σε σχέση με την ουράνια σφαίρα (με σημείο αναφοράς τους απλανείς αστέρες) ονομάζεται αστρικός μήνας επειδή είναι ο χρόνος που χρειάζεται το φεγγάρι για να επιστρέψει σε μια δεδομένη θέση ανάμεσα στα αστέρια. Ο χρόνος αυτός είναι 27,321661 ημέρες (27 ημέρες, 7 ώρες, 43 λεπτά και 11,5 δευτερόλεπτα). Αυτός ο τύπος του μήνα παρατηρήθηκε από τους πολιτισμούς της Μέσης Ανατολής, της Ινδίας και της Κίνας με τον εξής τρόπο: χώρισαν τον ουρανό σε 27 ή 28 σεληνιακούς «οίκους», έναν για κάθε μέρα του μήνα, που προσδιορίζονται από τον εξέχοντα (πιο λαμπερό) αστέρα στην περιοχή.

Συνοδικός μήνας

Η περίοδος που χρειάζεται για από την εμφάνιση μιας συγκεκριμένης φάσης της Σελήνης μέχρι την επόμενη ίδια εμφάνισή της ονομάζεται συνοδικός μήνας και είναι η μέση διάρκεια της περιφοράς της Σελήνης σε σχέση με τη νοητή γραμμή που ενώνει τον Ήλιο και τη Γη.

Ενώ το φεγγάρι βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τη Γη, η Γη προχωρά στην τροχιά της γύρω από τον Ήλιο. Μετά την ολοκλήρωση του αστρικού μήνα της Σελήνης, πρέπει να προχωρήσει λίγο περισσότερο για να φτάσει στη νέα θέση που να έχει την ίδια γωνιακή απόσταση από τον Ήλιο όπως φαίνεται από τη Γή. Έτσι, ο συνοδικός μήνας είναι μεγαλύτερος από τον αστρικό: Η μακροπρόθεσμη μέση διάρκεια του συνοδικού μήνα είναι 29,530589 ημέρες (29 ημέρες, 12 ώρες, 44 λεπτά και 2,9 δευτερόλεπτα).

Σεληνιακό ημερολόγιο

Το σεληνιακό ημερολόγιο είναι ένα ημερολόγιο που βασίζεται στους κύκλους των φάσεων της σελήνης. Σε ένα ηλιακό έτος υπάρχουν περίπου 12 συνοδικοί μήνες. Η περίοδος αυτή (354,37 ημέρες) αναφέρεται μερικές φορές ως σεληνιακό έτος. Το σεληνιακό έτος διαφέρει από το ηλιακό (τροπικό) έτος κατά 11 έως 12 ημέρες. Έτσι, έρχεται πίσω στην θέση που είχε σε σχέση με το ηλιακό έτος και τις εποχές περίπου κάθε 33 χρόνια.

Ηλιοσεληνιακό ημερολόγιο

Το ηλιοσεληνιακό ημερολόγιο είναι ένα ημερολόγιο στο οποίο οι ημερομηνίες εξαρτώνται από τη φάση της σελήνης αλλά υπάρχει μέριμνα να συμβαδίζουν με τις εποχές του ηλιακού έτους.

Οι μήνες, όπως και στο σεληνιακό ημερολόγιο, καθορίζονται από τις φάσεις της σελήνης. Στα περισσότερα ηλιοσεληνιακά ημερολόγια κάθε έτος πρέπει να αποτελείται από ακέραιο αριθμό μηνών, οπότε τα περισσότερα έτη έχουν δώδεκα μήνες, αλλά κάθε δεύτερο ή τρίτο χρόνο προστίθεται ένας ακόμα μήνας για να διατηρείται ο συγχρονισμός με το ηλιακό έτος.

Για να προσδιοριστεί πότε θα πρέπει να εισαχθεί ένας εμβόλιμος μήνας, κάποια ημερολόγια βασίζονται στην άμεση παρατήρηση (όπως η κατάσταση της βλάστησης ή το εκλειπτικό μήκος του ηλίου) ενώ σε κάποια άλλα έγιναν προσπάθειες για την δημιουργία προκαθορισμένων υπολογιστικών κανόνων.

Στη δεύτερη περίπτωση, η διάρκεια ενός μήνα συνήθως εναλλάσσεται μεταξύ 29 και 30 ημερών με βάση την προσέγγιση ότι δύο διαδοχικοί συνοδικοί μήνες διαρκούν περίπου 59 ημέρες. Ο μήνας ορίζεται αντίστοιχα ως ημιτελής (ή «κοίλος») και πλήρης.

Η πιο κοινή λύση στο πρόβλημα του εμβόλιμου μήνα είναι ο λεγόμενος Μετωνικός κύκλος, ο οποίος εκμεταλλεύεται το γεγονός ότι 235 συνοδικοί μήνες ισοδυναμούν με περίπου 19 τροπικά έτη. Ωστόσο, ένα τέτοιο ημερολόγιο θα παρασυρθεί σε σχέση με τις εποχές περίπου κατά 1 ημέρα κάθε 200 χρόνια.

Τα προβλήματα στη δημιουργία αξιόπιστων ηλιοσεληνιακών ημερολογίων μπορούν να εξηγήσουν γιατί τα ηλιακά ημερολόγια (που οι μήνες τους δεν εξαρτώνται καθόλου από τις φάσεις της Σελήνης) τα οποία στηρίζονται μόνο στη φαινόμενη κίνηση του ήλιου στον ουρανό, έχουν αντικαταστήσει τα σεληνιακά ημερολόγια για πολιτική χρήση στις περισσότερες κοινωνίες.

Πηγή: el.wikipedia.org, en.wikipedia.org